Ngày Tết là dịp lễ quan trọng nhất trong năm của người Việt, và cũng không ngoại lệ với người Hà Nhì – một trong những dân tộc thiểu số có đặc điểm văn hóa đa dạng và phong phú. Với những nét đặc trưng riêng, phong tục tết của người Hà Nhì mang đến cho chúng ta những trải nghiệm đầy màu sắc và ý nghĩa. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng Tây Bắc TV tìm hiểu về những nét đặc trưng của phong tục tết của người Hà Nhì ở Lai Châu.
Giới thiệu về người Hà Nhì ở Lai Châu
Người Hà Nhì có tên tự gọi là Hà Nhì Già (người Hà Nhì).
Người Hà Nhì có quá trình di cư diễn ra trong một thời gian dài, bằng các con đường khác nhau và đến nhiều nước, trong đó có Việt Nam. Người Hà Nhì di cư đến Việt Nam từ cách đây khoảng 300 năm.
Các nhóm dân tộc Hà Nhì: Dựa trên địa vực cư trú có thể chia thành 3 nhóm: người Hà Nhì Cồ Chồ (người Hà Nhì sống ở vùng thấp), người Hà Nhì La Mí (sống ở vùng cao) và người Hà Nhì Đen (người Hà Nhì Lô Mê). Còn căn cứ vào trang phục, ngôn ngữ và đặc điểm nơi cư trú, họ được thành hai nhóm: Hà Nhì Đen và Hà Nhì Hoa (gồm có nhóm Hà Nhì Cồ Chồ và Hà Nhì La Mí).
Trước kia, tên gọi của họ phổ biến là Xá, Mán, hay Xá U Ní, Mán U Ní, U Ní. Tính đến ngày 31 – 12 – 2018, người Hà Nhì ở Lai Châu có 3.313 hộ với 16.003 người, chiếm 3,55% dân số toàn tỉnh.
Người Hà Nhì sống tập trung chủ yếu ở Mường Tè và Phong Thổ.
Thời gian ăn tết của người Hà Nhì
Người Hà Nhì không ấn định cụ thể ngày ăn Tết hàng năm mà do các già làng, trưởng bản bàn bạc và thống nhất để áp dụng cho từng năm. Dựa trên các yếu tố thời tiết, khí hậu, mùa màng, khả năng kinh tế chung mà đưa ra ngày cụ thể. Thường vào khoảng tháng 11 dương lịch, Tết cổ truyền của người Hà Nhì sẽ diễn ra và còn được gọi là Cố Nhị Chà. Bởi đây là thời điểm nông nhàn, người dân Hà Nhì đã kết thúc mọi công việc đồng áng, mùa màng bội thu, chăn nuôi phát triển, có đủ điều kiện để ăn Tết vui vẻ.
Đồng bào dân tộc Hà Nhì ở Lai Châu là một trong những dân tộc đón Tết sớm hơn so với Tết Nguyên đán của cả dân tộc Việt Nam.
Tết của người Hà Nhì có nhiều phong tục rất thú vị, mang đậm nét đặc trưng riêng. Ngày Tết của đồng bào dân tộc Hà Nhì bắt đầu từ ngày Thìn, vào đầu hoặc giữa tháng và kéo dài trong 12 ngày (kiêng kỵ không ăn trong 2 tháng âm lịch). Nhưng chỉ ăn Tết tập trung trong 5 ngày đầu, những ngày còn lại vui chơi, nghỉ ngơi và chờ đến đúng ngày Thìn tiếp sau để cúng tổ tiên, báo cáo bước sang mùa vụ mới.
Đến ngày Thìn kế tiếp, tức sau 12 ngày ăn Tết người dân Hà Nhì sẽ làm một lễ cúng gồm thịt lợn, miếng gan, chén rượu, chén chè và một ít cơm hoặc cháo để báo cáo tổ tiên bước vào mùa vụ mới.
Chuẩn bị cho ngày Tết
Việc chuẩn bị tết của người Hà Nhì cũng rất chu đáo. Họ chuẩn bị từ trang phục truyền thống đến lương thực, thực phẩm, bánh trái đều tươm tất. Đặc biệt là các loại bánh truyền thống như bánh trôi, bánh giày… được các gia đình làm rất nhiều. Bánh không chỉ để thờ cúng tổ tiên mà còn chia cho con cháu hưởng lộc ngày Tết và làm quà biếu khách khi đến chơi nhà.
Làm bánh cúng tổ tiên
Làm bánh cúng tổ tiên là tục lệ rất quan tọng. Chủ nhà nặn ba chiếc to hơn bánh thường rồi đặt lên tấm lá chuối để mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu.
Lễ cúng vừa như lời tạ ơn cho một vụ mùa đã qua và vừa cầu xin cho một năm mới tốt lành, mưa thuận gió hòa, cây trái tốt tươi. Bánh để cúng phải có hạt lạc đã giã trộn lẫn nhân bánh, bởi theo quan niệm phải có nhiều hạt thì mùa vụ mới sẽ bội thu. Món bánh này được coi là món khai vị ngày Tết.
Mổ lợn đón xuân
Đêm đầu tiên của Tết được coi như đêm giao thừa. Đến sáng sớm ngày Thìn, họ sẽ mổ lợn ăn tết. Người Hà Nhì quan niệm nhà nào mổ lợn xong sớm, thì sang năm sẽ phát tài phát lộc, cuộc sống no ấm, con cháu sum vầy. Nhà nào mổ con lợn to chứng tỏ năm vừa qua làm ăn tốt, mùa màng bội thu. Bởi thế, những con lợn mổ Tết thường là những con lợn đã được nuôi từ 1 – 2 năm, nhiều con nặng tới hơn một tạ.
Hoạt động và nghi lễ trong ngày Tết của người Hà Nhì
Lễ cúng tổ tiên
Việc thờ cúng ngày Tết của dân tộc Hà Nhì cũng rất gọn nhẹ. Họ không hương hoa, vàng mã, bày biện như một số dân tộc khác.
Mâm cúng tổ tiên cũng rất đơn giản, chủ yếu là các sản vật do chính tay con cháu làm ra như bánh giầy, bánh trôi, rượu, muối ớt, cơm, thịt. Đặc biệt, việc cúng tổ tiên trong ngày Tết của người Hà Nhì do phụ nữ đảm nhiệm. Nơi thờ cúng bên nội của người Hà Nhì được đặt ngay bên trên đầu giường của vợ chồng gia chủ. Còn nơi thờ bên ngoại được đặt ở góc bếp.
Chơi nhạc cụ truyền thống
Nhạc cụ truyền thống là một phần không thể thiếu trong ngày Tết của người Hà Nhì. Trong những ngày này, các gia đình sẽ cùng nhau chơi nhạc cụ và hát những bài hát truyền thống để tạo không khí vui tươi và ấm áp.
Một trong những nhạc cụ phổ biến nhất của người Hà Nhì là kèn lục hợp, được làm từ một loại cây có tên là “kèn nứa”. Kèn lục hợp có âm thanh trong trẻo và dễ nghe, thường được sử dụng trong các dịp lễ hội và lễ cưới của người Hà Nhì.
Tục xem gan lợn
Một trong những nét văn hóa tâm linh độc đáo không thể thiếu trong ngày Tết của người Hà Nhì là tục xem gan lợn. Họ nhìn vào lá gan lợn lành lặn, màu sắc tươi tắn, mật lợn căng đầy thì năm đó chăn nuôi phát triển, mùa màng bội thu, mọi người khỏe mạnh. Lợn mổ xong, cắt mỗi thứ một ít để cúng tổ tiên. Phần còn lại pha chế thành nhiều món và cắt từng miếng nhỏ chia cho con cháu, nhưng riêng đầu lợn thì treo lên để cúng sau.
Ý nghĩa và giá trị văn hóa của phong tục tết của người Hà Nhì
Phong tục tết của người Hà Nhì không chỉ là những hoạt động và nghi lễ để đón chào một năm mới, mà còn mang trong mình những ý nghĩa sâu sắc và giá trị văn hóa đặc biệt của dân tộc này.
Tôn vinh gia đình và tình cảm thân thiết
Đối với người Hà Nhì, gia đình luôn là trung tâm của cuộc sống và là nơi để tìm thấy sự yên bình và hạnh phúc. Trong ngày Tết, việc sum vầy bên nhau và cùng tham gia các hoạt động và nghi lễ là cách để tôn vinh và gắn kết tình cảm trong gia đình. Điều này cũng giúp cho các thành viên trong gia đình có thêm thời gian để hiểu và quan tâm đến nhau hơn.
Bảo vệ và tôn trọng tổ tiên
Với người Hà Nhì, tổ tiên luôn có mặt và giúp đỡ gia đình trong cuộc sống. Việc cúng tổ tiên và trang hoàng nhà cửa trong ngày Tết là cách để tôn trọng và bảo vệ sự hiện diện của tổ tiên. Điều này cũng thể hiện lòng biết ơn và sự tri ân đối với những đóng góp của tổ tiên đã giúp đỡ gia đình trong suốt một năm qua.
Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa
Phong tục tết của người Hà Nhì là một phần không thể thiếu trong văn hóa dân tộc này. Việc duy trì và phát huy những phong tục này không chỉ giúp cho người Hà Nhì giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của mình, mà còn giúp cho các thế hệ sau có thể hiểu và yêu quý những nét đặc trưng của dân tộc này.
> Xem thêm: Văn hóa truyền thống ngày tết của người Thái
Văn hóa truyền thống ngày tết của đồng bào dân tộc Thái ở Tây Bắc
Kết luận
Trên đây là những điều cơ bản về phong tục tết của người Hà Nhì – một trong những dân tộc thiểu số đa dạng và phong phú về văn hóa. Những nét đặc trưng riêng và ý nghĩa sâu sắc của phong tục tết này không chỉ mang lại cho người Hà Nhì những trải nghiệm đầy màu sắc và ý nghĩa, mà còn giúp cho chúng ta hiểu thêm về bản sắc và giá trị văn hóa của dân tộc này. Hy vọng bài viết này đã giúp bạn có thêm những kiến thức và hiểu biết về phong tục tết của người Hà Nhì. Chúc bạn một năm mới an khang thịnh vượng!
Dược Liệu Tây Bắc
Thực Phẩm Bổ Sung
Dược Liệu Tây Bắc
Thực Phẩm Bổ Sung
Nông Sản - Đặc Sản Tây Bắc
