Rau má tía, còn được gọi là rau má đỏ, là một loại rau ăn lá khá phổ biến ở Việt Nam. Không chỉ được sử dụng trong món ăn, cây rau má tía còn có nhiều tác dụng chữa bệnh và bảo vệ sức khỏe. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nguồn gốc, đặc điểm, tác dụng và cách sử dụng của loại rau này.
Nguồn gốc và phân loại của cây rau má tía
Nguồn gốc của cây rau má tía
Rau má tía là một loài thực vật thảo dược có nguồn gốc từ khu vực Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Thái Lan, Malaysia và Indonesia. Cây rau má tía có tên khoa học là Centella asiatica, thuộc họ Họ Đương quy (Apiaceae). Cây rau má tía được nhiều người biết đến với các tên gọi khác như rau má đỏ, rau má tím, rau má dại, rau má bông.
Phân loại của cây rau má tía
Cây rau má tía là một loài thực vật thảo dược, thân cây thấp, mọc lan dài bám sát mặt đất. Lá rau má tía có màu tím đỏ, với phần cuống lá cũng mang sắc tím đỏ. Hoa rau má tía có màu trắng nhạt và mọc thành chùm. Quả rau má tía có hình bầu dục, màu nâu đen khi chín.
Về phân loại, rau má tía được chia thành nhiều giống và loài khác nhau, phân biệt chủ yếu dựa vào đặc điểm hình thái, màu sắc của lá, thân và quả. Một số loài rau má tía khác nhau như rau má tía Centella asiatica, rau má tía Centella coriacea, rau má tía Centella triflora, rau má tía Centella erecta…
Thành phần dinh dưỡng và công dụng của rau má tía
Thành phần dinh dưỡng
Rau má tía chứa nhiều chất dinh dưỡng và dược chất quý như:
| Thành phần | Hàm lượng |
|---|---|
| Protein | 1,6 – 3,6 g/100g |
| Chất xơ | 3,6 – 6,9 g/100g |
| Vitamin C | 18 – 38,4 mg/100g |
| Vitamin B1 | 0,02 – 0,04 mg/100g |
| Vitamin B2 | 0,04 – 0,1 mg/100g |
| Vitamin B3 | 0,2 – 0,4 mg/100g |
| Sắt | 0,4 – 0,8 mg/100g |
| Canxi | 30 – 160 mg/100g |
| Triterpenoids | 0,5 – 1,2% |
Những chất dinh dưỡng trên giúp rau má tía có nhiều công dụng như:
- Tăng cường miễn dịch
- Cải thiện tuần hoàn máu
- Chống oxy hóa
- Giúp lành vết thương
- Dưỡng da
- Điều hòa huyết áp
- Cải thiện trí nhớ
- Giúp tăng cường chức năng não bộ
Các tác dụng của rau má tía
- Tăng cường miễn dịch:
- Rau má tía chứa nhiều vitamin C, vitamin B, khoáng chất và các chất chống oxy hóa giúp tăng cường hệ miễn dịch.
- Các chất triterpenoid trong rau má tía có tác dụng kích thích tăng cường sản xuất bạch cầu, tế bào lympho và các tế bào miễn dịch khác.
- Cải thiện tuần hoàn máu:
- Rau má tía có tác dụng làm mạch máu giãn nở, cải thiện lưu thông máu.
- Các chất triterpenoid trong rau má tía giúp ngăn ngừa sự hình thành các mạch máu mới, từ đó làm giảm tình trạng tăng huyết áp.
- Chống oxy hóa:
- Rau má tía chứa nhiều vitamin C, vitamin E và các chất flavonoid có tác dụng chống oxy hóa mạnh.
- Các chất chống oxy hóa này giúp bảo vệ tế bào và ngăn ngừa quá trình lão hóa sớm.
- Giúp lành vết thương:
- Rau má tía có tác dụng kích thích sự phát triển của các tế bào da và tăng cường quá trình tái tạo da.
- Các chất triterpenoid trong rau má tía giúp ức chế sự phát triển của vi khuẩn, nấm và virus, tăng tốc độ làm lành vết thương.
- Dưỡng da:
- Rau má tía chứa nhiều vitamin và khoáng chất cần thiết cho da như vitamin C, vitamin E, kẽm, sắt.
- Các chất triterpenoid trong rau má tía giúp cải thiện độ ẩm, săn chắc và tăng cường sự đàn hồi của da.
- Điều hòa huyết áp:
- Các chất triterpenoid trong rau má tía có tác dụng giãn mạch, làm giảm huyết áp.
- Rau má tía còn có tác dụng điều hòa sự thay đổi huyết áp do stress.
- Cải thiện chức năng não bộ:
- Các chất triterpenoid trong rau má tía có tác dụng kích thích quá trình tái tạo và phát triển tế bào thần kinh.
- Rau má tía còn có tác dụng cải thiện trí nhớ và tăng cường chức năng não bộ.
Cách sử dụng rau má tía
Sử dụng rau má tía trong ẩm thực
Rau má tía là một loại rau ăn lá phổ biến trong ẩm thực Việt Nam. Một số cách sử dụng rau má tía trong ẩm thực bao gồm:
- Làm salad, gỏi: Rau má tía có thể sử dụng sống, trộn gỏi với các loại rau khác như rau muống, cải bẹ xanh, dưa chuột…
- Nấu canh: Rau má tía có thể được nấu canh với các nguyên liệu khác như tôm, thịt, trứng…
- Xào, rán: Rau má tía có thể được xào hoặc rán với các gia vị như tỏi, ớt, dầu ăn…
- Làm nộm: Rau má tía có thể được sử dụng để làm nộm với các nguyên liệu như thịt, hải sản, trái cây…
- Nấu cháo, bún: Rau má tía có thể được cho vào nấu cháo, bún để tăng hương vị và giá trị dinh dưỡng.
Sử dụng rau má tía dưới dạng thuốc
Ngoài việc sử dụng trong ẩm thực, rau má tía còn được sử dụng dưới dạng thuốc để chữa trị các bệnh như:
- Rối loạn thần kinh, stress: Rau má tía có tác dụng bình tĩnh thần kinh, giảm stress, cải thiện trí nhớ.
- Bệnh tiểu đường: Rau má tía có tác dụng hạ đường huyết, ổn định lượng insulin trong cơ thể.
- Tăng huyết áp: Rau má tía có tác dụng giãn mạch, hạ huyết áp.
- Phục hồi vết thương: Rau má tía có tác dụng kích thích tái tạo da, làm lành vết thương nhanh chóng.
- Da mặt: Rau má tía có tác dụng dưỡng da, trị mụn, làm mờ vết thâm, nám da.
Rau má tía có thể được sử dụng dưới nhiều hình thức như:
- Uống dưới dạng trà, thuốc viên hoặc nước uống
- Đắp ngoài da dưới dạng cao, mỡ bôi hoặc gel
- Ngâm chân hoặc toàn thân trong nước sắc rau má tía
Lưu ý khi sử dụng rau má tía
Tương tác và các tác dụng phụ
Mặc dù rau má tía an toàn và ít tác dụng phụ khi sử dụng đúng cách, nhưng vẫn cần lưu ý một số điểm sau:
- Rau má tía có thể tương tác với một số loại thuốc như thuốc chống đông máu, thuốc lợi tiểu, corticosteroid… Do đó, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.
- Một số người có thể bị dị ứng với rau má tía, biểu hiện như phát ban, ngứa, nổi mẩn. Nếu xảy ra những tác dụng phụ này, cần ngừng sử dụng và hỏi ý kiến bác sĩ.
- Phụ nữ mang thai và cho con bú nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng rau má tía, vì chưa có đủ nghiên cứu về tác dụng của nó đối với thai nhi và trẻ sơ sinh.
- Trẻ em dưới 2 tuổi không nên sử dụng rau má tía do thiếu dữ liệu về an toàn.
Lưu trữ và bảo quản rau má tía
Để sử dụng rau má tía được hiệu quả và an toàn, cần lưu ý một số điều sau:
- Chọn rau má tía tươi, không bị úa vàng, thối rữa.
- Rửa sạch rau má tía và để ráo nước trước khi sử dụng hoặc bảo quản.
- Bảo quản rau má tía trong tủ lạnh, trong túi nilon kín hoặc hộp đựng kín, có thể giữ được 3-5 ngày.
- Không nên rửa rau má tía quá sớm trước khi sử dụng, vì như vậy sẽ làm giảm giá trị dinh dưỡng của rau.
- Không nên để rau má tía ở nhiệt độ cao hoặc dưới ánh nắng trực tiếp, vì như vậy sẽ làm giảm hàm lượng các chất dinh dưỡng.
Kết luận
Rau má tía là một loại rau ăn lá phổ biến ở Việt Nam, không chỉ được sử dụng trong ẩm thực mà còn có nhiều tác dụng chữa bệnh và bảo vệ sức khỏe. Rau má tía chứa nhiều chất dinh dưỡng và dược chất quý như vitamin, khoáng chất và triterpenoid, giúp tăng cường hệ miễn dịch, cải thiện tuần hoàn máu, chống oxy hóa, giúp lành vết thương, dưỡng da và cải thiện chức năng não bộ.
Ngoài việc sử dụng trong ẩm thực, rau má tía còn được sử dụng dưới dạng thuốc để điều trị các bệnh như rối loạn thần kinh, stress, tiểu đường, tăng huyết áp và các vấn đề về da. Tuy nhiên, cần lưu ý các tương tác và tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng rau má tía, đặc biệt với phụ nữ mang thai, cho con bú và trẻ em dưới 2 tuổi.
Với những tác dụng tuyệt vời và an toàn khi sử dụng đúng cách, rau má tía xứng đáng là một loại thực phẩm và vị thuốc quý giá trong y học cổ truyền và ẩm thực Việt Nam.
